Onderzoek

SCHRIJVEN ALS KUNSTVAK

Een onderzoek naar de meerwaarde van procesgerichte poëzieles aan leraren in opleiding.

Waarom dit onderzoek?

Een focusgroep van experts concludeerde in 2021 dat de leerkracht onvoldoende is toegerust op het verzorgen van effectief schrijfonderwijs. “Als je niet goed weet hoe je een tekst moet beoordelen, dan weet je ook niet of je tevreden mag zijn. Daardoor blijft feedback nu vaak beperkt tot interpunctie en spelling” (Inspectie van het Onderwijs, 2021, p.34). Uit mijn onderzoek blijkt dat het niet zo vreemd is dat de leerkracht zich voornamelijk concentreert op de praktisch te beoordelen aspecten van het eindproduct zoals spelling en grammatica; tijdens de lerarenopleiding is er nauwelijks aandacht voor het schrijfproces. Een leerkracht in opleiding doorloopt het creatief schrijproces zelf niet bewust als onderdeel van de vierjarige hbo-opleiding.

En dat terwijl we weten dat kennis van het schrijfproces de ontwikkeling van de schrijfvaardigheid stimuleert (Inspectie van het Onderwijs, 2021,p. 60).

Het belang van plezier

Dit heeft ook effect op de schrijfvaardigheid van de leerlingen. Uit het Peilingsonderzoek Schrijfvaardigheid blijkt dat zowel de leerlingen uit het basisonderwijs als ook leerlingen uit het speciaal basisonderwijs beperkt plezier ervaren in het schrijven. In het rapport wordt erkend dat schrijfplezier ervoor kan zorgen dat leerlingen meer gaan schrijven en daardoor hun schrijfvaardigheden gaan verbeteren (Inspectie Onderwijs, p. 9). Ook uit eerder onderzoek is gebleken dat plezier in schrijven van grote invloed is op de mate waarin er geschreven wordt (Janssen, T., & van Weijen, D. (2019).

In Stephen Kings Over leven en schrijven lees ik, evenals in vele andere handboeken voor schrijvers, dat de enige weg naar goed schrijverschap veel schrijven en lezen is (S. King, 2000). Nergens kom ik tegen; als je een goede schrijver wilt worden moet je flink oefenen op je spelling en grammatica.

En hoe staat het ervoor?

In De staat van het primair onderwijs 2021 valt te lezen dat slechts 73% van het totaal aantal groep 8-leerlingen het minimale niveau schrijfvaardigheid (1F) behaalt en slechts 28% het streefniveau (2F). De schrijfvaardigheid van onze leerlingen schommelt al een kleine tien jaar rond dit niveau en ook in het laatste rapport wordt nog geen verbetering vermeld.

Als een van de redenen wordt in ditzelfde rapport geconcludeerd dat naast het feit dat er weinig prioriteit lijkt te worden gegeven aan schrijfonderwijs, de leerkracht te veel nadruk legt op de eenvoudig te beoordelen aspecten van het schrijven zoals spelling en grammatica. (Inspectie van het onderwijs, 2021, p.66).

Dus huh? wacht even..

De docent heeft te weinig kennis van het schrijfproces. Het is bekend dat kennis van het schrijfproces de ontwikkeling van de schrijfvaardigheid stimuleert. De leerling scoort onder de maat en vindt schrijven bovendien niet leuk. En het is bekend dat plezier in schrijven de mate waarin er geschreven wordt stimuleert?

Is het dan niet tijd voor een andere aanpak?

Het schrijfproces

In het Nederlands basisonderwijs wordt het schrijfproces in de volgende fasen verdeeld: de schrijver verzamelt ideeën (oriëntatiefase), kiest een onderwerp (opdrachtfase), gaat schrijven (schrijffase), reviseert zijn tekst (revisiefase) en maakt deze, na verzorging van de tekst, openbaar (publicatiefase) (SLO, 2021, p. 16).

In het basisonderwijs kennen we ook het creatieve proces, zoals dat wordt geformuleerd binnen het vak Kunstzinnige Oriëntatie: “binnen een creatief proces doorloopt de leerling een viertal fasen (oriënteren, onderzoeken, uitvoeren en evalueren). Deze fasen zijn niet scherp gescheiden, maar lopen in elkaar over en soms door elkaar heen. Centrale vaardigheid binnen deze cyclus is het reflecteren op die verschillende fasen. Deze fasen zijn nodig om tot een nieuwe ontdekking of tot een werk te komen. Ze zijn toepasbaar op ieder mogelijk probleem, idee of thema” (SLO, 2019).

Schrijven als kunstvak

In het eerder omschreven schrijfproces gaat men direct vanuit de opdracht naar het schrijven. Dit vind ik opvallend omdat ik als schrijver zelf ervaar dat het schrijven zelf geen aaneengesloten proces is maar een voortdurende wisseling van verschillende fasen waarbij juist de fasen onderzoeken en reflecteren van groot belang zijn. Als ik onderzoeken en reflecteren onderdeel laat zijn van het schrijfproces, valt het schrijfproces samen met het creatieve proces zoals dat wordt gehanteerd in het onderwijs bij het vak Kunstzinnige Oriëntatie. Dat is niet zo vreemd; schrijven is immers, naast een communicatiemiddel in mijn ogen ook en vooral ook een kunstvak.

Wat is poëzie?

Er bestaat niet slechts één definitie van poëzie. Zelf zou ik het ongeveer zo formuleren:

‘Poëzie is alles en poëzie is niets en alles wat daar tussenin zit, zolang de dichter zelf maar zeker weet dat het gemaakt poëzie is.’

Als je het leuk vindt om meer te lezen over poëzie kijk dan eens op mijn onderzoekslogboek.

Kila van der Starre zegt het heel treffend:

“Poëzie is alles wat als poëzie gepresenteerd wordt”

Deze definitie is heel pakkend, vooral voor het onderwijs. Als we poëzie immers zo bekijken, wordt de docent uitgenodigd het maakproces te volgen en te beoordelen en niet het eindproduct aangezien de dichter zelf diegene is die bepaalt of het eindprocduct een gedicht is of niet.

Procesgerichte poëzieles aan docenten in opleiding

Tijdens mijn onderzoek toetste ik het in de praktijk en ontdekte dat procesgerichte poëzieles aan leerkrachten in opleiding ervoor zorgt dat de leerkracht in opleiding:

het schrijfproces zoals wordt gehanteerd in het onderwijs en het creatieve schrijfproces leert kennen,
zelf ervaart welke stappen er gezet kunnen worden om tot het werkelijke schrijven over te gaan en wat er vervolgens mogelijk is om een tekst te verbeteren,
verschillende mogelijkheden ervaart om zelf schrijfles aan de leerlingen te geven,
meer vertrouwen krijgt in diens eigen schrijven,
meer plezier krijgt in schrijven.

Dat lijkt me niet onbelangrijk.

De Dichtkist

Alle professionals werkzaam met procesgericht onderwijs, gaven gedurende mijn onderzoek aan dat het noodzakelijk is dat de leerkracht (in opleiding) het proces bewust heeft doorgemaakt om het te kunnen doorgronden en een leerling erin te kunnen begeleiden. De leerkracht (in opleiding) moet kunnen inzien dat het schrijfproces niet voor iedereen op hetzelfde tempo en in dezelfde volgorde van handelen verloopt. Het is dus van essentieel belang dat de leerkracht het schrijfproces bewust zelf doorloopt om vervolgens in staat te zijn diens leerlingen erin te ondersteunen en te begeleiden.

De Dichtkist is een houten kist met daarin verschillende materialen, ideeën en tips die je tot schrijven uitnodigen. De kist is groot genoeg om aan te vullen met voor de eigenaar interessante materialen. De kist is stevig genoeg om een carriere lang mee te gaan en de kist is zo uitgevoerd dat er alle ruimte is de kist volledig eigen te maken. De lerarenopleidingen mogen dan nog geen procesgerichte schrijfles aanbieden, maar met deze informatie en met De Dichtkist heeft de leerkracht (in opleiding) de mogelijkheid zichzelf bewust tot schrijven aan te zetten en zodoende het schrijfproces beter te leren kennen.

Mocht je interesse hebben in het volledige onderzoek Schrijven als kunstvak kijk dan hier.

Alle in het onderzoek gebruikte bronnen vind je hier.